Zijn arme en rijke mensen even vaak ziek? Deze vraag werd gesteld in een honoursprogramma over passende en betaalbare zorg. Ik had nooit bij die vraag stilgestaan en dacht: "Ja, iedereen zal wel even vaak ziek zijn."
Dit bleek niet zo te zijn en dat leidde tot een tweede vraag: betaalt iedereen evenveel geld voor de ziekenhuiszorg in Nederland of betalen rijken meer om de kosten voor arme mensen lager te houden? De kosten van de zorgpremie zijn toch even hoog?
In deze blog wil ik delen wat ik heb ontdekt over gezondheidsverschillen tussen arm en rijk, maar ook over solidariteit in hoe het zorgstelsel gefinancierd wordt.
Gezondheidsverschillen en sociaal-economische ongelijkheid
Niet iedereen hoeft even vaak naar het ziekenhuis. De tabel hieronder is waar ik het punt vandaan haal dat ziektes ongelijk verdeeld zijn, dus ik zal er stap voor stap doorheen lopen.
Tabel 1: Ziekenhuiszorg naar diagnose en inkomen (RIVM, 2012)
- In de kolom "ziekteprevalentie per 10.000 inwoners" staat voor een aantal ziektecategorieën hoeveel inwoners erdoor minstens één keer in het ziekenhuis zijn beland. Dit wordt uitgedrukt per 10.000 inwoners.
- De rest van de kolommen zijn "inkomensdecielen". d1 bestaat uit de 10% huishoudens met de laagste inkomens, d10 uit de 10% met de hoogste inkomens.
- Voor iedere inkomensdeciel is per ziekte aangegeven hoe veel procent vaker ze erdoor in het ziekenhuis terecht komen dan het gemiddelde van de bevolking. Oranje gekleurde getallen betekenen dat mensen in dit inkomensdeciel zoveel procent vaker in het ziekenhuis terechtkomen. Groene getallen betekenen dat mensen in dit inkomensdeciel minder vaak door deze ziekte in het ziekenhuis terecht komen.
In de laagste inkomensdecielen is te zien dat er meer oranje getallen zijn. Inkomensdeciel d1 is een vreemde eend in de bijt: hier zijn meer groene getallen te zien dan bij d1 en d2. Waardoor komt dat? d1 bestaat uit mensen die bijna geen inkomen hebben, dus zit de categorie propvol met studenten, die het beeld van deze groep wat vervormen.
Maar dat neemt niet weg dat de conclusie is dat de lagere inkomensdecielen vaker geraakt worden door de meerderheid van deze ziektes. Er zijn twee uitzonderingen hierop. Nieuwvormingen zijn de eerste. Hier valt kanker onder en deze groep ziektes raakt iedereen. De tweede uitzondering zijn de categorieën die te maken hebben met de geboorte. Mensen met een hoger inkomen wachten langer met kinderen krijgen en hebben daardoor vaker te maken met problemen rondom zwangerschap.
Waarom dit verband bestaat, is vrij complex en valt buiten wat ik in dit blogartikel kan behandelen, maar ik zou het essay "Gezondheidsverschillen voorbij" van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (2020) aanraden.
Solidariteit in hoeveel mensen meebetalen aan de zorg
Maar ik wil in plaats daarvan een bruggetje maken naar wie er voor het zorgstelsel betaalt. Is dat voor iedereen evenveel of hangt dat nog van je inkomen af?
Grafiek 1: Vergelijking van de zorgkosten voor mensen met verschillende inkomens
De meest zichtbare zorgkosten die mensen betalen zijn de nominale zorgpremie en eigen betalingen, bijvoorbeeld het eigen risico. En die nominale zorgpremie houdt niet echt rekening met je inkomen, dus daardoor kreeg ik in ieder geval het idee dat zorgkosten niet veel varieerden gebaseerd op je inkomen.
Maar de nominale zorgpremie en eigen betalingen zijn slechts een deel van hoe zorg gefinancierd wordt. Een groot deel wordt betaald vanuit werkgeverspremies en algemene belastingen, die wel inkomensafhankelijk zijn. Zo betaalt een persoon met twee keer een modaal inkomen meer dan iemand met een half modaal inkomen.
Probeer ik nou te beweren dat dit compenseert? Nee, maar het geeft wel inzicht in de keuzes die gemaakt kunnen worden bij de financiering van het zorgstelsel en hoe solidariteit daarin een rol kan spelen.
Er zijn wel meer knopjes waaraan gedraaid kan worden om de hoeveelheid solidariteit in het systeem aan te passen. Denk bijvoorbeeld aan de hoogte van het eigen risico en de hoogte van premies.
Samenvattend is er dus ongelijkheid in hoe ziektes over de bevolking verdeeld zijn, maar is er ook wel wat solidariteit in hoe de zorgkosten verdeeld worden.